Dava gözlem raporu

Buradaki nihai amaç, dava ve duruşmaların ulusal ve uluslararası adil yargılama standartlarına uyumluluğunun objektif olarak kaydedilip değerlendirilerek özellikle 15 Temmuz 2016 darbe girişiminden sonra hızla kötüleşen Türkiye demokrasisinin normale dönmesine ve gelişmesine katkı sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda MLSA, Friedrich Naumann Vakfı Türkiye Ofisinin desteğiyle 1 Ocak- 15 Temmuz 2021 tarihleri arasında 11 şehirde 15 gözlemci ile 98 davanın 147 duruşmasını izledi. İzlenen davaların 18’inde ilk duruşma görüldü. 147 duruşma 11 farklı şehirde görüldü: Adıyaman (1), Kars (1), Muğla (1), Erzurum (2), Antalya (4), Batman (6), İzmir (6), Ankara (8), Van (13), Diyarbakır (37), İstanbul (68)

İfade özgürlüğü davalarının izlenmesi sırasında elde edilen ve bu raporda paylaşılan veriler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)¹, Uluslararası Af Örgütü², International Committee for Jurists³ ve; Solicitors International Human Rights Group (SIHRG)⁴ gibi kurumların rehber ve tavsiyelerinden yararlanılarak oluşturulan Dava Gözlem Formu’nun (Ek-2) gözlemciler tarafından doldurulmasıyla elde edildi.

İzlenen ifade özgürlüğü davalarında toplamda 562 sanık yargılandı.Yargılanan sanıklar arasında 225 gazeteci vardı. Gazetecilerden sonra ise en çok yargılanan grup Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile garanti altına alınmış olan “örgütlenme ve toplanma özgürlüğünü” kullanan 122 aktivist oldu. İzlenen davalarda yargılananlar arasında gazetecilerin oranı %42 iken, aktivistlerin oranı %23, siyasetçilerin oranı %11 oldu. Bu meslek gruplarının yanı sıra yargılananlar arasında yazarlar (%2), avukatlar (%2), öğrenciler (%2), basın çalışanları (%1) sanatçılar (%1) ve akademisyenler (%1) de vardı. Çok sanıklı davalarda yargılanan ve çok farklı mesleklere sahip kişiler ise geri kalan kesimi (%16) oluşturdu.

En çok yargılanan gruplar olan gazeteci, aktivist ve siyasetçi gruplarındaki sanıkların %71’i erkek iken %29’u ise kadınlardı. Bu gruplar içerisinde ise %43 ile en çok kadın gazeteciler yargılandı. En az kadın sanığın yargılandığı meslek grubu ise %19 ile siyasetçiler oldu.

İzlenen davalarda bir önceki raporda da belirtilen tutuksuz yargılama eğiliminin devam ettiği gözlemlendi. Bir önceki rapor döneminde izlenen 132 davanın sekizinde toplamda 14 sanık tutuklu yargılanırken bu dönemde izlenen üç davada üç sanık tutuklu yargılanıyordu. Bu sanıklardan biri izlenen en son duruşmada tahliye edildi. Buna ek olarak ilk duruşması görülen 18 davanın hepsinde sanıklar tutuksuz yargılanıyordu.

İzlenen davalarda bir önceki raporda gözlemlenen gazetecilik ve ifade özgürlüğü davalarında yargılanan sanıklara yöneltilen suçlamalardaki pratiğin devam ettiği görüldü. Yargılananlara ve de özellikle gazetecilere yöneltilen suçlamalarda Terörle Mücadele Kanunu’na (TMK) ve Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) terörizmle ilgili maddelerine sıklıkla atıfta bulunuldu. İzlenen davalarda sanıklara yöneltilen suçlamaların %58’i terörizm ile ilgili suçlamalar oldu. Terörizmle ilgili suçlamalardan sonra sanıklara en çok “cumhurbaşkanına hakaret”(%6), “kişilik haklarının ihlali” (%5) ve “kamu barışına karşı suçlar” (%4) suçlamaları yöneltildi.

Rapordaki bulgular şu şekilde özetlenebilir:

• Tutuklu yargılamalarda bir önceki raporda belirtilen düşüş devam etti.Bir önceki rapor döneminde %6 olarak kaydedilen tutuklu yargılama oranı bu izleme döneminde %3 oranına düştü.
• Cezaevinde bulunan gazetecilerin ve medya çalışanlarının sayısı azaldı.Bir önceki rapor döneminde 66 olan cezaevindeki gazeteci ve medya çalışanlarının sayısı bu izleme döneminde cezasını tamamlayarak tahliye olan gazeteciler de olması sebebiyle 60 oldu.
• Davalarda sanıklara terörizm ile ilgili yöneltilen suçlamalarda artış gözlemlendi.Bir önceki dönemde davalarda bu bağlamda yöneltilen suçlamaların oranı %46 iken bu izleme döneminde bu oran %58’e yükseldi.
• Ceza verilen davalarda Terörle Mücadele Kanununda düzenlenen suçlarda önemli bir düşüş gözlemlendi. Bir önceki dönemde %78 olan oran bu izleme döneminde %30 oldu.
• Mahkumiyet kararlarında terörle ile ilişkili suçların oranı düşse de bu dönemde gazetecilerin başka suçlardan daha fazla cezalandırıldığı kaydedildi.Ceza verilen davalarda “cumhurbaşkanına hakaret” suçunu düzenleyen TCK 299. maddesine atıf oranı bu dönemde arttı. Bir önceki izleme döneminde bu oran %10 iken bu dönemde %25’e yükseldi. Aynı şekilde “kamu görevlisine hakaret” suçunu düzenleyen TCK’nın 125. maddesinin üçüncü fıkrasına atıf oranı bu dönemde arttı. Bir önceki dönemde bu oran %5 iken bu dönemde %17’ye yükseldi.
• Bir önceki döneme göre bu dönemde izlenen davalarda mahkeme başkanlarının daha çok değiştiği gözlemlendi. Bir önceki dönemde izlenen davaların %31’inde mahkeme başkanı değişirken bu dönemde izlenen davaların %38’inde mahkeme başkanının değiştiği kaydedildi.
• Bu izleme döneminde izlenen ve mahkeme heyeti bulunan davalarda bir önceki raporlama dönemine göre mahkeme heyetlerinin değişmesinde de artış kaydedildi. Bir önceki raporlama döneminde %40 olarak kaydedilen heyet değişikliği oranı bu dönemde %42 oldu.
• İzlenen davalarda suçlamalara sunulan delillerde gazetecilik faaliyetlerinin oranında önceki dönemlere göre düşüş gözlemlendi. Bir önceki dönemde bu oran %79 iken bu dönemde bu oran %64’e düştü.

2. Davalara Genel Bakış

2.1. Sanık Sayısına Göre Davalar

İzlenen 98 dava, 147 duruşmada 562 sanık yargılandı. İzlenen davaların büyük çoğunluğu tek sanıklı davalar (57) iken en fazla sanığın toplu olarak yargılandığı 46 sanıklı (2) dava da izlendi.

2.2. Duruşmaların Görüldüğü Şehirler

İzlenen 98 davanın 147 duruşması 11 farklı şehirde görüldü. İzlenen duruşmaların görüldüğü şehirler arasında en fazla orana sahip olan şehir İstanbul (%46.3) iken İstanbul’u Diyarbakır (%25.2) takip etti.

2.3. Davalara Bakan Mahkemeler

İzlenen 98 davanın büyük çoğunluğu Ağır Ceza Mahkemelerinde (67) görüldü. Bu dönemde izlenen davalardan yalnızca bir tanesi Asliye Ticaret Mahkemelerinde görüldü.

2.4. Sanıkların Mesleklere Göre Dağılımı

İzlenen davalarda yargılanan 562 sanık içerisinde 225 gazeteci bulunuyor. Gazetecilerden sonra en fazla sanığın bulunduğu grup ise aktivistler oldu. İzlenen davalarda 122 aktivist yargılanıyor. Davalarda yargılanan aktivistler, ya toplantı ve gösteri özgürlüklerini kullanarak toplumsal bir konuda kendilerini toplu olarak ifade ettikleri/etmeye çalıştıkları ya da dernek veya siyasi parti üyesi oldukları için yargılanıyorlar. İzlenen davalarda gazeteci ve aktivistlerden sonra yargılananlar arasındaki en büyük grup 76 kişi ile diğer meslek gruplarından kişiler oldu. Örneğin, bu grup içerisinde sosyal medya paylaşımları yüzünden “ekonomik darbe” yapmak suçlamasıyla yargılanan esnaf, moda tasarımcısı gibi farklı mesleklere sahip 38 kişi de bulunuyor. İfade özgürlüğü davaları açısından dikkat çeken bir diğer grup ise yargılanan siyasetçiler. İzlenen davalarda yargılananlar arasında 58 siyasetçi de bulunuyor. Yargılanan siyasetçilerin ezici çoğunluğunu Kürt siyasetçiler oluşturuyor.

2.5. Sanıklara Yöneltilen Suçlamalar

İzlenen 98 davada sanıklara toplamda 149 suçlama yöneltildi. Sanıklara yöneltilen suçlamaların büyük çoğunluğu bir önceki raporda gözlemlendiği gibi terör ile ilgili suçlardı: 37 “terör örgütü propagandası yapmak” (TMK m. 7/2); 31 “silahlı terör örgütü üyeliği” (TCK m. 314, TMK m.7/1); 9 “terörle mücadelede görev almış kamu görevlilerinin hüviyetlerini açıklama veya yayma” (TMK m. 6), terör suçlamaları ile birlikte sıklıkla başvurulan 6 “örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemek/örgüte yardım etmek” (TCK m. 220/6-7), 3 “suç işlemek amacıyla örgüt kurma (TCK m. 220)” ve 1 “6415 sayılı terörizmin finansmanının önlenmesi hakkındaki kanuna muhalefet” suçlamaları sanıklara yöneltildi. Böylelikle sanıklara yöneltilen toplam suçlamaların %58’inde terörizm ile ilgili kanun maddelerine atıf yapıldı.

Terörizm ile ilgili suçlamalardan sonra sanıklara en fazla yöneltilen suçlama “cumhurbaşkanına hakaret” suçlaması oldu.İzlenen davalarda sanıklara 8 “cumhurbaşkanına hakaret” (TCK m. 299) suçlaması yöneltildi.Tek başına %5.4 orana sahip “cumhurbaşkanına hakaret” suçlaması dışında sanıklara şu suçlamalar da yöneltildi: “2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanuna Muhalefet” (2), “2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanuna Muhalefet” (4), “6136 Sayılı Ateşli SilahlarBıçaklar ve Diğer Aletler Hakkındaki Kanuna Muhalefet” (1), “6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanuna Muhalefet” (1),

“Kamu Görevlisine Hakaret (TCK m. 125/3a)” (2), “Alenen Hakaret (TCK m. 125/4)” (1), “Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (TCK m. 134)” (3), “Nitelikli Yağma (TCK m. 149)” (3), “Mala Zarar Verme (TCK m.151)” (3), “Kamu Malına Zarar Verme (TCK m. 152)” (1), “Tehlikeli maddelerin izinsiz olarak bulundurulması veya el değiştirmesi (TCK m. 174)” (2), “Suçu ve Suçluyu Övmek (TCK m. 215)” (1), “Cebir ve Şiddet Kullanarak Hükûmeti Ortadan Kaldırmaya Veya Görevlerini Yapmasını Kısmen veya Tamamen Engellemeye Teşebbüs (TCK m. 309/1)” (2), “Yaralama (TCK m. 86)” (1), “Nitelikli Yaralama (TCK m. 86/3)” (1),

“Kemiklerin Kırılmasına Sebebiyet Verecek Şekilde Kasten Yaralamak (TCK m. 87/3)” (1), “Hakaret (TCK m.125)” (5), “Kamu Malına Zarar Verme (TCK m. 152)” (1), “İbadethanelere ve Mezarlıklara Zarar Verme (TCK m.153)” (2), “Halkı Kin Ve Düşmanlığa Tahrik Etmek (TCK m.216/1)” (5), “Halkın Bir Kesimini Aşağılamak (TCK m.216/2)” (1), “Görevi Yaptırmamak İçin Direnme (TCK m. 265)” (3), “Devleti, Hükümeti, Askeri veya Emniyet Teşkilatını Alenen Aşağılamak (TCK m.301)” (2), “Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak (TCK m.302)” (2), “Devletin Güvenliğine İlişkin Gizli Kalması Gereken Bilgileri Temin Etmek (TCK m.327)” (2), “Ticari İtibarın Zedelenmesi” (2).

2.6 Suçlamalara Gösterilen Deliller

İzlenen davalarda sanıklara 98 davada yöneltilen 149 suçlamaya toplamda 187 delil gösterildi. İzlenen davalarda yargılanan sanıkların büyük çoğunluğunu gazeteciler oluştururken sanıklara yöneltilen suçlamaların önemli bir kısmına gazetecilik faaliyetleri delil olarak gösterildi. 187 delil içerisinde gazetecilerin yazdıkları haberler, yazdıkları yazılar, yayınlar ve çektikleri fotoğraflar 57 davada 59 kez delil olarak sunuldu. Bu dönemde yargılanan gazetecilere yöneltilen suçlamalara sosyal medya hesaplarından yaptıkları haber paylaşımları 35 kez delil olarak sunuldu. Gazetecilerin yargılandığı davalarda haber kaynakları ile yapılan telefon görüşmeleri 19 davada 20 kez ve haber takibi için bulunulan basın açıklaması, yürüyüş ve toplantı gibi etkinliklere gazetecinin katılması ise 5 kez delil olarak gösterildi. Böylelikle bu dava izleme döneminde suçlamalara gösterilen tüm deliller içerisinde gazetecilik faaliyetlerinin oranı toplamda %64 oldu.

İzlenen davalarda suçlamalara gösterilen diğer deliller ise şu şekilde oldu:

2.7 Tutuklu Yargılanan Sanıklar

Davaların izlendiği bu dönemde bir önceki raporda tespit edilen tutuksuz yargılama pratiğinin devam ettiği gözlemlendi. Bir önceki izleme döneminde 10’u gazeteci olmak üzere toplam 14 sanık tutuklu yargılanıyordu. Bu dönem takip edilen davalar içinde ise ikisi gazeteci olmak üzere 3 davada 3 sanık tutuklu olarak yargılanıyordu.

2.8. Karara Bağlanan Davalar

İzlenen 98 davanın 24’ü karara bağlandı. Karara bağlanan davalarda 44 sanık hakkında hüküm verildi.

11 sanık hakkında 12 mahkumiyet hükmü verildi. Mahkumiyet hükümlerini 11 hapis, 1 para cezası oluşturdu. Verilen mahkumiyet kararlarında 5’inin hükmünün açıklanması ertelenirken 7’sinde hükmün açıklanması ertelenmedi.

Verilen mahkumiyet kararları için 2 sanık “kamu görevlisine hakaret (TCK m. 125/3a)” suçundan ,3 sanık “cumhurbaşkanına hakaret (TCK m.299)” suçundan, 3 sanık “örgüt propagandası (TMK m. 7/2” suçundan, 3 sanık “devletin güvenliğine ilişkin gizli kalması gereken bilgileri temin etmek (TCK m.327)” suçundan ve 1 sanık da “terörle mücadelede yer almış kişileri hedef göstermek (TMK m.6)” suçundan ceza aldı.

2.9. Mahkumiyet Kararları

2.10. Beraat Kararları

Karara bağlanan davaların 16’sında mahkeme 28 sanık için beraat kararı verdi.

Verilen kararlar ile 9 sanık “Terörle mücadelede yer almış kişileri hedef göstermek (TMK m.6)” suçundan, 9 sanık “Terör Örgütü Propagandası Yapmak (TMK m. 7/2)” suçundan, 6 sanık “Silahlı Terör Örgütü Üyeliği (TCK m. 314, TMK m.7/1)” suçundan, 2 sanık “Muhbirlerin Kimliklerini Açıklamak veya Yayımlamak (TMK m. 6/3)` suçundan, 1 sanık “Devletin Güvenliğine İlişkin Gizli Kalması Gereken Bilgileri Temin Etmek (TCK m.327)” suçundan, 1 sanık da “Halkı Kin Ve Düşmanlığa Tahrik Etmek (TCK m.216/1)” suçundan beraat etti.

2.11. Diğer Kararlar

Karara bağlanan davaların 3’ünde mahkeme, 4 sanık için davanın reddedilmesi veya düşürülmesi hükmünü verdi. İki farklı davada 3 sanık için davanın reddi hükmü verilirken bir davada 1 sanık için davanın düşürülmesine hükmedildi.

3) Duruşmalarda Gözlemlenen Tutum

3.1. SEGBİS Kullanımı

İzleme döneminde takip edilen 147 duruşmanın 7’sinde Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) kullanıldı. SEGBİS kullanılan 7 duruşmanın 4’ü sistemdeki sorunlar nedeniyle geç başladı. SEGBİS kullanılan 2 duruşmada gözlemciler, bağlantının kötü olmasının SEGBİS’in çalışmasını ciddi oranda etkilediğini kaydetti.

3.2. Duruşmaların Kamuya Açıklığı

Gözlemciler, takip edilen 147 duruşmanın 109’una giriş yapabilirken giriş yapabildikleri duruşmaların 14’üne kimlik göstermek zorunda bırakılarak girebildiklerini bildirdiler. Gözlemcilerin giriş yapabildiği 109 duruşmanın 78’ine basın sıfatıyla, 31’ine ise izleyici sıfatıyla girebildiklerini bildirdiler.

Gözlemciler, 147 duruşmanın 38’ine ise hiç giremediklerini bildirdiler. Gözlemcilerin duruşmaya alınmamasına en çok “pandemi tedbirleri” (25) sebep olarak gösterilirken gözlemcilerin duruşmaya alınmamasına sebep belirtilmeyen durumlar (11) da oldu. Gözlemciler, 1 duruşmada salonun küçük olması, 1 duruşmada ise sanık ve avukatlarının gelmemesi nedeniyle duruşmaya alınmadıklarını kaydettiler.

Gözlemcilerin duruşmaya girmelerinin farklı sebeplerle en fazla engellendiği şehir İstanbul (12) oldu. Fakat Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 141. maddesi ile garanti altına alınan duruşmaların kamuya açıklığı ilkesi açısından endişe verici sıklıkta engelleme Van’da yaşandı. Toplamda 13 duruşmanın takip edildiği Van’da gözlemcilerin 11 duruşmaya girmesi engellendi.

3.3. Mahkeme Başkanı ve Heyet Değişiklikleri

İzlenen 98 davanın 39’unda mahkeme başkanının değiştiği kaydedildi. Mahkeme başkanları en fazla Ağır Ceza Mahkemelerinde görülen davalarda değişti.

İzlenen davaların 28’i heyetsiz görülürken heyetli görülen 70 davanın 41’inde mahkeme heyetleri değişti. Heyet değişikliği olan 41 davanın 33’ü aynı zamanda mahkeme başkanının da değiştiği davalardı.

3.4. Duruşma Başlangıçları

Takip edilen 147 duruşmanın 100’ü farklı sebeplerden geç başladı. Görülen duruşmalardan 43’ü zamanında başlarken 4 duruşma da erken başladı.

28 duruşmanın önceki duruşmanın uzaması sebebiyle geç başladığı kaydedildi. Geç başlayan 26 duruşma için neden geç başladığına dair herhangi bir sebep belirtilmezken 26 duruşma ise hakim veya heyetin geç kalması sebebiyle geç başladı. 9 duruşma, mahkemenin iş yükünün fazlalığı, 4 duruşma avukat veya sanıkların gecikmesi, 4 duruşma SEGBİS ile ilgili sorunlar, 3 duruşma ise ara verilmesi sebebiyle geç başladı.

3.5. Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Gözlemci Notları

Takip edilen 147 duruşmanın 30’unda gözlemciler, sanıkların adil yargılanma haklarına saygı gösterilmesi konusunda şüphe duyduklarını bildirdiler. Bu bağlamda, gözlemcilerin en çok kaydettikleri endişe, mahkemenin tarafsızlığından şüphe duyulmasına sebep olan gelişmeler oldu (11). Örneğin Diyarbakır’da görülen ve gazeteci Hatice Şahin ve Nurcan Yalçın’ın terörizm ile ilgili suçlamalarla ayrı ayrı yargılandıkları davaların duruşmalarında gözlemciler, mahkemenin sanıkların gazeteci olmasını dikkate almadığını kaydettiler. Buna ek olarak, gözlemciler, aynı davalarda mahkemenin iddianamede sunulan delillere ek olarak Diyarbakır Emniyet Müdürlüğünden sanıkların yer almadığı dosyaları istediğini de kaydetti. Gözlemciler, 3 duruşmada ise savunmanın dosyaya gizli tanık olarak girilen tanıkların gerçekliğinden şüphe duyduklarını bildirdiklerini kaydetti.

4) Suçlamalar Temelinde Davalara Bakış

Bir önceki raporda tespit edilen durum devam etmekte olup gazeteciler, yürüttükleri mesleki faaliyetler için sıklıkla terörle ile ilişkili suçlar ile suçlanmaktadır. Bu dönemde sanıklara yöneltilen suçlamaların %58’i terör ile ilgili suçlar oldu. Bu bağlamda gazetecilere,aktivist ve siyasetçilere “silahlı terör örgütü üyeliği (TCK m. 314, TMK m.7/1)”, “örgüt propagandası (TMK 7/2)” ve Anayasa Mahkemesi’nin yakın zamanda ihlallelere sebebiyet verdiğini belirterek gözden geçirilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderdiği “örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemek/örgüte yardım etmek (TCK m. 220/6-7)” suçlamaları yöneltildi. Gazetecilere, bir önceki raporda çok geniş yorumlandığı tespit edilen “terörle mücadelede görev almış kişileri hedef göstermek (TMK m. 6)” suçlaması da yönetilmeye devam etti.

Bir önceki izleme dönemine kıyasla bu dönemde izlenen davalarda “cumhurbaşkanına hakaret (TCK m. 299)” suçlamasında düşüş gözlemlenirken “alenen hakaret (TCK m. 125/4)” ve “kamu görevlisine hakaret (TCK m. 125/3)” suçlamalarında artış görülmesine rağmen genel olarak “hakaret (TCK m. 125)” suçlamalarında düşüş kaydedildi. Bu düşüşe rağmen “kamu görevlisine hakaret (TCK m. 125/3)” suçlaması özelinde bir gazeteci hakkında endişe verici bir karar verildi. Jinnews muhabiri Hikmet Tunç’a en son reform paketi ile uygulanmaya başlanan “basit yargılama usulü” ile yaptığı haberden dolayı hapis cezası verildi. Dosya üzerinden kararını veren mahkeme, Tunç’a 8 ay 22 gün hapis cezası verdi.⁶ Sanıkların ifade vermelerine dahi imkan tanınmadığı ve Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile belirlenen ve duruşmaya hakim olması gereken ilkelerin ihlali anlamına gelen bu yöntemin ilk defa bir gazeteciye uygulanmış olması bu suçlamalara sık sık maruz kalan gazetecilerin davalarında bu yönteme daha fazla başvurulabileceğinden endişe ediliyor. Öyle ki bu izleme döneminde olmasa da yakın zamanda gazeteci Onur Öncü’nün, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’ya hakaret ettiği suçlamasıyla başlayan yargılaması da bu usulle görülecek.⁷

Bir önceki izleme dönemine göre bu dönemde artış gözlemlenen suçlama ise “özel hayatın gizliliğini ihlal (TCK m. 134)” oldu. Söz konusu kanun maddesinin Emniyet Genel Müdürlüğünün 27 Nisan 2021’de yayınladığı ve toplumsal olaylara müdahale eden polislerin görüntülerinin alınmasının engellenmesi talimatı veren genelgesi sonrası gazeteciler ve görüntü alan vatandaşlara yöneltilecek suçlamalara dayanak gösterilmesi giderek artabilir. Öyle ki İçişleri Bakanlığı MLSA’nın genelgenin yürütmesinin durdurulması için açtığı davada⁸ genelgeyi TCK’nın 134. ve 135. maddelerine de atıf yaparak “kişisel verilerin korunmasını da amaçlıyor” diyerek savundu.⁹

4.1. Silahlı Terör Örgütü Üyeliği

4.2. Örgüt Propagandası

4.3. Devletin Güvenliğine İlişkin Gizli Bilgileri Temin ve Açıklama

4.4. Kamu Görevlisine Hakaret

4.5.Cumhurbaşkanına Hakaret

5) Hukuki Değerlendirme

Bu dava gözlem raporu, uluslararası hukuki standartlara bağlılığın giderek zayıfladığını bir kez daha göstermektedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin son kararları göstermektedir ki Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) önünde karara bağlanarak tazminata mahkum edildiği ya da yeniden yargılama sonrası beraat kararlarının çıktığı davalarda dahi ifade özgürlüğüne ilişkin uluslararası standartları uygulamamak konusunda ısrarcı olmaktadır. Türkiye’nin Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş nezdinde devam ettirdiği bu tutum, Komitenin 16 Eylül’de aldığı karar ile Türkiye’yi, Azerbaycan’dan sonra hakkında ihlal prosedürü başlatılacak ikinci ülke olmaya giderek daha fazla yaklaştırmaktadır.

Her ne kadar ilk bakışta, ceza verilen davalarda TMK oranının düşmesi, hükümetin AİHM’in 13.04.2021 tarihli Ahmet Altan kararı¹⁰ ya da zamanda Avrupa Parlamentosu’nun 21 Ocak 2021 kararında¹¹ belirtilen Türkiye’nin ifade özgürlüğü ihlali teşkil eden cezalandırmalar için “terörizm suçlarını” suistimal ettiği eleştirilerini dikkate aldığı algısı yaratsa da oranın düşmesi iki sebep ile açıklanabilir. İlk olarak önceki dönemlerde izlenen ve TMK’ya atıf yapılarak cezalandırmaların kaydedildiği dosyaların büyük çoğunluğu kapanmıştır. Dolayısıyla bu izleme döneminde kaydedilen düşüş dönemsel olarak yorumlanabilir. Bununla birlikte özellikle “örgüt propagandası” suçlamalarına delil gösterilen ifadelerin bir önceki dosyalarda yer alan ifadelere göre daha dikkatle yazılmış oldukları görülmektedir. Bu durum, yıllardır devam eden baskılar ve sansür uygulamaları ile birlikte Susma Platformu raporunda¹² da kayıt altına alınan oto sansürün ne kadar içselleştirildiğini de gösteriyor. Bu, yine de gazetecilerin mesleki faaliyetlerinden dolayı cezalandırılmadığı anlamına gelmiyor. Gazetecilere verilen cezalar, “cumhurbaşkanına hakaret”, “kamu görevlisine hakaret”, “devletin güvenliğine ilişkin bilgileri edinmek/yaymak/yayımlamak” gibi suçları düzenleyen maddelere dayandırılıyor. Bunun yanında gazetecilere TMK’da düzenlenen suçlar üzerinden suçlamalar yöneltilme eğilimi artarak devam ediyor.

Özellikle cumhurbaşkanına hakaret davalarında gözlenen tutum, bu suça bağlı soruşturma ve kovuşturmaların daha da artacağını gösteriyor. Anayasa Mahkemesinin son dönemde verdiği kararların özgürlükçü bir yorumla benzer davalarda uygulanması daha da gerekli olmaktadır. Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanına yönelik ifadelerde bulunan kişilerin hapis cezası ile cezalandırılmasının caydırıcı etki doğurarak toplumdaki farklı seslerin susturulmasına yol açabildiğini kaydetmektedir. Cumhurbaşkanına yönelik sözler söyleyenlerin hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verilmesi, bilgilendirme ve eleştiride bulunabilme ortamının bir sonucu olan çoğulcu topluma zarar vermektedir.

1 Ocak – 15 Temmuz 2021 Arasında İzlenen Gazetecilik ve İfade Özgürlüğü Davaları