Konumuz endüstriyel üretim ve otomotiv sektörü için çığır açmış yalın üretim metodunun basamaklarından biri olan kanban sistemi nedir ve otomotiv sektörüne etkisi üzerine olacaktır. İçerik olarak otomobil sistemlerinin dışında otomotiv dünyasındaki üretim metotlarını da anlatmayı açıkçası çok istiyorum çünkü bu metotlar otomotiv sektörünün yapı taşlarından olup otomotiv ve diğer farklı sektörler için oldukça önemlidir. Konumuza dönecek olursak malumunuz, Henry Ford önderliğindeki Ford markasının, Amerika kıtasında otomobil üretiminde yığın üretim sistemini uygulaması ve bu seri üretim mantığı ile hareket etmesi ile Amerika büyük bir ekonomik güç elde etmiş ve bu üretim metotları farklı ülkelerde bulunan kuruluşlar tarafından merak edilmiştir.

Bu kitle üretim metodunun başarılı olmasında ise aslında o yıllarda ki Amerika’nın sosyoekonomik durumunun bu üretim metoduna uygun olması ana sebepti. Amerika o yıllarda ekonomik olarak çoğunluğun elinde harcayacak parası olduğu, tek tipte aracın satışının bolca yapılabileceği ve otomotiv sektörü adına ise otomotiv pazarının 3 farklı marka tarafından yönetiliyor olması gibi sebepler, bu kitle üretim metodunu o yıllarda otomotiv sektöründe başarılı kılmıştır.
Gelelim şimdi ben neden bunlardan bahsettim, aslında konumuz yalın üretim anlayışının basamaklarından biri ve yalın üretimin doğuşu ise yukarıdaki konu ile bağlantılıdır çünkü günümüz Japon Toyota markasının o yıllardaki mühendisleri Eiji Toyoda ve çoğunluğun onu dahi olarak andığı Taiichi Ohno tarafından Amerika’daki Ford firmasının ziyareti sonrası yalın üretimin temelleri atılmıştır. İkili ziyaretleri sonrasında bakıyorlar ki buradaki üretim hiçte kendi ülkeleri olan Japonya ülkesinin durumları için uygun değil aslında çünkü Japon pazarında marka çeşitliliği o yıllarda fazla ve Japon otomotiv pazarının küçük olması, ülkedeki alım gücünün çok iyi olmaması gibi nedenler onları bu yalın üretim düşüncesine itmiştir.
Kısaca anlatmak gerekirse ana düşünce yapısı o yıllardaki Japon ekonomisi ve otomotiv pazarı durumuna göre, düşük üretim maliyeti tutturma zorunluluğu, üretim adetlerindeki kısıtlılık ve sermaye rakamlarının yetersiz olması nedeni ile çok daha az sayıdaki üretim faktörlerini etkin ve geniş sınırlar içinde kullanmanın yolunu aramaktadırlar. Üretimde maliyeti arttıracak tüm gereksiz faktörlerin ortadan kaldırılması ilk öncelik olacaktır işte bu düşünce yapısı ise ”Yalın Üretim” mantalitesinin temellerini atmıştır ve Japonya’nın belki de şu an ekonomisinin bu kadar güçlü olmasının nedenlerinin başında gelmektedir.

Kanban Sistemi Nedir ?
Kanban, Japonca kökenli bir kelime olup anlamı ise tabela, kart ya da tahta olarak dilimize çevrilebilmektedir, ayrıca üretim alanlarında envanter kontrol kartları olarak da isimlendirilebilirler. İmalatın olduğu bir şirket ya da üretimin olduğu alanlarda mükemmel üretimin olması için sürekli israfların bir şekilde elimine edilmesi çok önemlidir ve yine yalın üretimin alt yaklaşımlarından biri olan JIT (Just In Time) düzgün ürün akışını sağlamak amacına hizmet eder. Üretimde kullanılacak malzemelerin gerekli zamanda gerekli yerde olması veya taşınmasının sağlanması ise işte bugün ki konumuz olan ”Kanban” sistemi ile sağlanmaktadır. İç ve dış müşterilerin istedikleri miktardaki talepleri, istenildiği anda üretilmesi için kanban sistemi hayati önem taşımaktadır. Kanban, üretim sisteminin kontrol mekanizmasını oluşturmaktadır ve iş emirlerinin anlaşılmasını sağlar. Kalite problemlerini ortadan kaldırmayı hedefler çünkü kanban sistemi hatalı olan ürünlerin bir sonraki aşamaya geçmesini engellemek ve olası kalite hatasının öncesinden önlem almak adına kurulu bir yapıdadır.

Kanban kartlarının okunulması ile malzeme adı, parça sayısı, parça numarası, sipariş numarası, siparişin teslim alınma ve teslim edilme tarihleri, stok adresi, malzeme için tanımlamalar ve malzeme nereden geldi, nereye gidecek sorularının cevaplarını bu kartları okuyarak bulmak mümkündür. Kanban kartları sayesinde çalışanlar, kullanılan malzemeleri tanımaları ve hangi proseslerde kullanılacakları hakkında bilgi sahibi olmaları yönüyle de aslında çalışanın da üretimde bir karar verebilme ve inisiyatif alabilmesi sağlanarak üretimde bir hız ve kolaylık sağlar. Gelen siparişe göre üretimin yapılması ile her adımda bu kanban kartlarının güncellenmesi ise üretimde oluşabilecek kalite problemlerini ortadan kaldırmada rol oynar. Kanban sistemi itme sisteminin tersine olarak işlemektedir ve sonraki aşamadan parça çekildikçe bir önceki aşamada üretimi tetikler. Ara stokları bu sayede ortadan kaldırmayı sağlamaktadır ve müşteriden istenilen talep üzerine üretimden çekme sistemiyle geriden işleyerek bu şekilde çekimi sağlanır ve hatalı malzemeler ise sonraki faaliyet alanına kesinlikle gönderilmez.
Kanban Çeşitleri Nelerdir ?
Kanban sisteminin tam olarak anlaşılabilmesi için sistemde kullanılan kanban kartı tipleri ve sistemin temel ilkelerinde ise bir takım farklılıklar mevcuttur. Temel olarak taşıma(çekme) kanbanı ve üretim-sipariş kanbanı olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar.
1-ÇEKME KANBANI(WITHDRAWAL KANBAN)
1-Taşıma(Çekme) Kanbanı Nedir? Çekme kanbanı, üretimin olduğu bir firmada, bir sonraki üretim istasyonunun, bir önceki istasyondan çekmek istediği parçanın cins ve miktarını belirten ve bunları çekmede kullanılan dikdörtgen biçiminde bir karttır.
2-Tedarikçi Kanbanı Nedir? Bu kanban tipinde ise tedarikçilere ürettirilen parçaları çekmek için kullanılmakta olup, tedarikçiye gerekli parçaları ne zaman nereye göndermesi gerektiği konusunda emir veren bir karttır. Üreticinin ihtiyaç duyduğu malzemeleri, tedarikçiden temin etmesi için kullanılan çekme kanbanlarıdır. Bu kanbanlar fiziksel olarak ya da elektronik ortamda malzeme çekişini tetikler ve tedarikçinin deposundaki bekleyen bitmiş ürünü tedarikçiden çekmek için kullanılırlar.
2-ÜRETİM KANBANI(PRODUCT-ORDERING KANBAN)
1- Üretim Sipariş Kanbanı Nedir? Bir önceki istasyonun üretmesi gereken parça cinsi ve miktarını belirleyen üretim sipariş kanbanı ayrıca sadece üretim kanbanı olarak da adlandırılmaktadır. Bulundukları istasyonda stok kutularına sahiptirler ve her bir kutu için ayrı ayrı kanban tanım kartları bulunur. Üretimi tamamlanan ürünler, çıktı stok alanına doğru giderken, kanban kartları ise çıktı stok alanı ile işlem gördüğü üretim istasyonu arasında hareket eder.
2-Sinyal Kanbanı Nedir? Sinyal kanbanı veya parti üretim kanbanı olarak adlandırılan bu sistemde stok seviyesi belirli bir seviyeye geldiği anda parti üretimi yapmak üzere, üretimi tetiklemesinden dolayı bu isimleri almıştır. Parti üretimi yapılan üretim alanlarında kullanılan sinyal kanbanı genellikle partideki kutulardan birine iliştirilir ve bulunduğu yer sipariş verme noktasını gösterir yani parti üretiminin siparişe yönelik üretimin yerini aldığı durumlarda kullanılan bir çeşit üretim kanbanıdır. Üretim sırasında sinyal kanbanın iliştirildiği kutuya geldiğinde, o kafile için üretim emrinin çıkarılması gerekmektedir ve sinyal kanbanının, biri dikdörtgen biçimli malzeme istek kanbanı, diğeri üçgen biçimli üçgen kanban olmak üzere iki çeşidi vardır.

Yukarıda anlattığım ana kanban tiplerinin dışında tedarikçi kanbanı, acil ihtiyaç kanbanı, özel kanban ve malzeme kanbanı gibi sistemlerde kullanılmaktadırlar.
Kutu Kanban Sistemleri Nedir?
Kanban sistemi sadece kanban kartları ile çalışmaz bazı durumlarda kullanım isteğine bağlı olarak, kutu ile de kanban sistemleri uygulanabilir. Kutular vasıtası ile çalışan kanban sistemlerinde bu kutular kanban kartı yerine geçer ve kutu kapasitesi kanban kartı gibi üretimi ve stoku kısıtlayan bariyerler gibi çalışmaktadır. Bir kutudaki malzemenin boşalması, üretim için bir önceki istasyona sinyal gönderilmesi anlamı taşır. Bu sistemler de 3 ana başlıkta incelenir.
a) 1 Kutu(1 Bin System) Kanban Sistemi Nedir? Kanban sistemlerinin en basit işleyişe sahip olanıdır, kutu içinde bulunan malzemenin orada yapılan işlem için günde ne kadar kullanıldığı yani malzemenin sürekli ve belirlenebilen bir hızda tüketildiği durumlar için uygundur. Bu sistemde tek kutu kullanılır ve amaç tek kutudaki malzeme tamamen tükenmeden siparişin verilmesini amaçlamak ve kutunun hiç boş durmamasını sağlamaktır. Bu sistemde genellikle kutu içine bir sipariş verme çizgisi çizilir, bu çizgi aslında bir işarettir çalışanlar için ve o çizgiye gelindiğinde sipariş verme işlemi yapılır. Bu sistem ile yedekte çok fazla parça ve malzeme bulunduramadığımız için ani ve dengesiz talep alma durumunda bu sistem aksayabilmektedir.
b) 2 Kutu(2 Bin System) Kanban Sistemi Nedir? Belki de en çok kullanılan kanban uygulamalarından biridir ve bu uygulamada her üretim istasyonunda her üründen iki kutu bulunur. Bu kutular genellikle eğimli yüzeyde arka arkaya konulur, aslında bu sistemlerde eğimli yüzeylerin tercih edilmesi ise yer çekimi kuvvetinden faydalanarak öndeki kutu boşaldığında ve alındığında arkadaki dolu kutunun öne gelmesinin sağlanarak iş gücünden de tasarruf edilir. Bu sistemde aslında boş kutu bir kanban sinyali görevini görmüş olur ve tedarik etme işlemi bu sinyallere göre yapılır. Bu sistemin ise dezavantajlarından biri her kutunun aynı ebatta olmamasından dolayı farklı tip rafların kullanılması gerekir ve bu da işletmenin daha fazla alana ihtiyacının olmasını tetikler. 1 kutu sistemine göre ise siparişlerde ki ani dalgalanma durumlarında daha sağlam direnç gösterebilirler.
c) 3 Kutu(3 Bin System) Kanban Sistemi Nedir? Bu sistemlerde ise farklı departmanların veya farklı süreçlerin birbirine bağlanmasını sağlayan kanban sistemidir. Bu kanban sistemi genel olarak bir firmanın dış tedarikçilerinin de kanban sistemine eklenmesi için kullanılır. Bu sistemlerde bir kutu ürünlerin üretildiği üretim alanında, bir kutu malzemelerin ya da parçaların tutulduğu depoda, bir diğer kutumuz ise tedarikçilerin alanında bulunur. Üretim yapan ana firma, kullandığı malzemeleri tükettiğinde boş kutu doldurulmak üzere depoya gönderilir, depoda bu boş kutu doldurulduktan sonra tekrar üretim alanına geri döner. Deponun boşalan kutusu ise doldurulmak üzere tedarikçiye gönderilir ve tedarikçi depodan aldığı bu boş kutuyu doldurarak tekrar depoya geri yollar. Tedarikçi ise boşalan kutuları doldurmak için tekrar üretim yapar yani bu sistemlerde boş kutular ihtiyaç için bir sinyal olarak kullanılır. Bu sistemde kanban kartları, kutunun üzerinde veya içinde bulunur.
E-KANBAN SİSTEMLERİ NEDİR?
Kullandığımız kanban kartlarının kaybolması, yıpranıp okunmaması ve sürekli bu kartların sayımının yapılıp yerine yenilerinin eklenmesi işlemi tabi ki bir inovasyon gerekliliği doğurmuştur ve karşımıza elektronik kanban olarak çıkmıştır. Kanban döngülerinin sayısı arttıkça kanban kartlarının kaybolup kaybolmadığından emin olmak zorlaşır ve kanban kartının kaybolması yönetici ve çalışanların kontrolü dışında ilgili parçanın stok sayısının azalması anlamına gelir ve bu durum stoksuz kalma risklerine yol açar. Teknolojik gelişmeler ile de mevcut bu sistemlerin gelişmesi sağlandı ve klasik kart üzerinden kontrol yaklaşımlı kanban sistemlerinin yerlerine e-kanban sistemleri geldi. RFID (Radio-FrequencyI Dentification) sistemlerin kullanımı ile de bu kartlar dijital ortama aktarılıp online olarak kontrolünün sağlanması hedeflenmiştir. Bu sayede yapılan hatalar en az seviyeye indirgenmesi hedeflenerek üretimde oluşan hataların maliyetleri de en az seviyelere çekilmesi sağlanmıştır. Elektronik ortamda kontrol ile üretim alanındaki hız ve rekabet ortamı da genişletilerek günümüz dünyasına uygun üretim hızı ve teknolojisinin kullanımı söz konusu olmaktadır. Malzemenin takibi elektronik ortamda yapılmakta olup, kartların deformasyonu, kayıp olmaları gibi vakit kayıpları ortadan kaldırılarak prosesler arasındaki iletişim gücünü de olumlu yönde etkilemiştir bu sistemler.
KANBAN SİSTEMİNİN OTOMOTİV SEKTÖRÜNE ETKİSİ
Otomotiv sektöründeki ana sanayi firmaları, ürettikleri ürün ile alakalı parça tedarikini genellikle kendilerinin anlaşmış olduğu tedarikçi firmalar tarafından sağlarlar. Genellikle bu tedarikçi seçimleri dikey ve yatay yapılanma yoluyla belirlenir. Nedir bu dikey ve yatay yapılanma tanımlaması diye baktığımızda ise dikey yapılanma, yan sanayi ürünlerinin, ana sanayi firmasının üretim alanında yani ana sanayi firmasının kendisi tarafından ya da ana sanayi firmasının ortağı veya yan kuruluşu olan firmalar tarafından tedarikinin sağlanmasıdır. Yatay yapılanma ise parça ve malzeme tedarikinin, büyüklü küçüklü çok sayıda firma tarafından dışarıdan sağlanarak temin edilmesidir.
Evet bu iki yapılanma stili olsa da hiçbir otomotiv ana sanayi üreticisinin tamamen dikey ya da tamamen yatay yapılanma sistemini kullandığı söylenemez mevcut duruma ve parçaların üretim şekline göre malzemeyi iki yapılanma şeklinde de temin edebilirler. Japon otomotiv üreticilerine baktığımızda ise geçmişte tamamen farklı bir yol izlediklerini görmek mümkündür. Bunun nedeni ise Japon otomotiv firmalarının tamamen montaj yapma durumunda olmalarıdır, her bir parça yan sanayi firmaları tarafından üretilir ve burada ana sanayi firması, yan sanayi firmalarından destek alarak o parçaları üretmeye harcayacakları zamanı, maliyet düşürme, ürün kalitesi arttırma, model geliştirme gibi konulara harcayarak daha fazla gelişim göstermektedirler.
Kanban gibi zamanında üretim sistemlerini kullanarak da yan sanayi firmaları, ana sanayi firmasına çok sık zaman aralıkları ile az miktarda yani üretim için gerekecek düzeyde teslimat planları yaptıkları için ana sanayi firmasının stok seviyeleri düşer ve bu da maliyet azaltıcı bir etkendir. Toyota firmasında doğan bu üretim düşünce tekniği ile aslında otomotiv ana sanayi firmaları, yan sanayi firmalardan daha fazla destek alarak birlikte yükselmektedirler. Ana sanayi firmasının istediği üretimini o ürünlerin tam satılacağı zamanda üretmesi ve tedarikçisi olduğu yan sanayi firmasından da tedarik yaptığı ürünleri ana sanayi firmasının tam istediği zamanda üretip teslimatını yapması ile iki taraf içinde stoksuz üretim ve teslimatı yapmak mümkün olur. Bu sistemlerde ayrıca genellikle görülen bir yöntem ise ana sanayi firması ile tedarikçisi arasındaki mesafenin 2 saatlik bir ulaşım zamanını geçmemesi ile teslimat sırasında oluşabilecek lojistik gecikmelerinin de önüne geçilmektedir.
Kanban sistemlerinin bir diğer faydaları ve otomotiv sektörüne etkileri ise şirket içindeki atıkları azaltıp aynı zamanda fabrika içinde daha fazla kullanılabilir bir alan oluşturmayı sağlamaktadırlar. Bu sistemleri kullanan firmalar gelen taleplere göre üretim yaptıkları için daha fazla müşteri memnuniyeti sağlamaktadırlar ve işlerinin iyi gitmesinin yolunu açarlar. Ayrıca gereksiz bir üretim yapmak ya da gelen taleplere cevap verememe gibi durumları ortadan kaldırdığı gibi hem kaliteli üretimin yolunu açar hem de prosesler arasındaki iletişimi güçlendirerek, stoksuz bir üretimin oluşmasında önemli bir rol oynayan bu sistemlerin otomotiv sektörüne etkisi çok büyüktür. Kanban sistemlerinin kullanımı ve Japon üretim metotlarının yaygınlaşması ile otomotiv sektörü gerçekten bir hız kazanmıştır. Bir zamanlar Amerika’ya üretim metotlarını incelemeye giden Eiji Toyoda ve Taichii Ohno ikilisi önderliğinde Toyota firması farklı üretim teknikleri denemiş ve yıllar sonra Amerikalı üreticiler bu sistemleri incelemek için Japonya’ya gitmişlerdir bu da bence adeta bir kaderin cilvesidir.

Cevap bırakın